Volg jij je buikgevoel?
Blindelings? Helemaal niet?
Als ik in een kledingwinkel binnen kom dan weet ik binnen enkele seconden wat ik wel en niet interessant vind om te kopen. Ik loop door de winkel, scan ondertussen alles wat ik tegenkom en maak mijn keuze meteen. Merkwaardig toch. Ik vraag me af of ik dan kies op buikgevoel? En is dat hetzelfde als het idee van intuïtie? Kan ik daar op vertrouwen? Want dat hoor ik toch uit menig volksmond: "Ik volg altijd mijn buikgevoel" Ik kreeg ook al eens het advies mijn buikgevoel te volgen. Maar dat bleek toch een angstige haas te zijn op dat moment. Dus probeer ik antwoorden te vinden op vragen als Hoe werkt intuïtie? Is dat betrouwbaar genoeg om te volgen?
Dat we dat doorgaans moeten volgen naar het schijnt als ik veel mensen hoor. "Luister naar je intuïtie!" Maar als ik dat buikgevoel ga volgen, zal deze post misschien niet online verschijnen... want ik voel een beetje schaamte in mij. Dan zakt de moed mij in de schoenen om verder te schrijven. Men zegt soms dat intuïtie een soort van ingeprogrammeerde wijsheid is. Een beetje zoals aanboren instincten die ons helpen overleven. Dat lijkt mij vooral onhandig in onze dagelijkse bezigheden waar we amper aan het overleven zijn. Het lijken mij in eerste instantie of als eerste stap emotionele oordelen te zijn. Er is schaamte in mij omdat er een oordeel is: ik schrijf hier dingen waar mensen het misschien niet eens over gaan zijn of abnormaal vinden, dat kan leiden tot kritiek of in het slechtste geval afwijzing.
Wat ik in een kledingwinkel doe is een voorbeeld van de werking van mijn oude brein. Neen, zo oud ben ik nu ook weer niet. Ik heb het over het deel dat het emotionele brein, het kind in mij, het lichaam, het zoogdierenbrein, Systeem 1 (Daniel Kahneman), primitieve brein, automatische piloot, het onbewuste, het holbewonersbrein of intuïtie wordt genoemd, naar gelang het resoneert of in welke context dit gebruikt wordt. Wij mensen hebben dat stuk met de zoogdieren gemeen. Deze vorm van intelligentie werkt als een automatische piloot die ons leven aanzienlijk vergemakkelijkt, aangezien ons leven voor 90% of meer uit routinehandelingen bestaat. Dat deel scant en evalueert voortdurend de omgeving, perfect gebouwd om in het stenen tijdperk voortdurend waakzaam te zijn voor tijgers en andere gevaren - precies wat er gebeurt als ik door die winkel loop. Alleen bespringen die kleren mij niet. Het zou wel gemakkelijk zijn om niet de hele tijd heen en weer uit dat paskotje te moeten lopen, enfin mijn verbeelding slaat wat op hol, zoals het ook doet als ik stiekem een kledingstuk wil, maar ik niet zeker ben of het mij wel zal passen, of ik niet te oud ben daarvoor... maar mijn oordeel eigenlijk is: zullen ze mij niet uitlachen?
Mijn brein heeft door de jaren heen duizenden kledingstukken gezien en gekoppeld aan ervaringen van wel leuk/niet leuk, past bij mij/past niet bij mij, dit zou ik durven dragen/dit nooit. Het zag natuurlijk ook de meest recente modegrillen en denkt er het zijne van: dat ben ik niet gewoon om te dragen hoor, dat durf ik niet of dat gaan mensen leuk aan me vinden, lees: Hoor ik er nog wel bij?
Het is dus een zeer snelle informatieverwerking. Mijn Systeem 1 verwerkt in die paar seconden een enorme hoeveelheid informatie - kleuren, vormen, stoffen, stijlen, prijsklassen - en vergelijkt dit met mijn voorkeuren, mijn zelfbeeld, mijn imago, mijn budget (gevaar!), etc. Het is dus vooral op overleving dat ik kies. Leuk (daar wil ik meer van) of niet leuk (daar wil ik minder van), goed (ik hoor erbij) of slecht (ze gaan mij uitlachen). En plots is dat gevoel van ja, dat wil ik er eentje van wikken en wegen geworden. Mijn buikgevoel duwt en trekt tegelijkertijd. Verlangen en angst, waardoor ik stilletjes met de staart tussen de benen de winkel verlaat.
Je hebt het al door, beste lezer, dat dit speelt bij nogal wat dagelijkse bezigheden. En dat het niet altijd zo'n probleem hoeft te zijn, tot het een ding wordt die je leven aan het bepalen is.
Maar kan ik op mijn intuïtie vertrouwen? Kleding kiezen is nu niet een grote levenskeuze natuurlijk. Maar het snel scannen en snel een oordeel vellen is precies het soort domein waar intuïtie uitblinkt: ik heb veel ervaring met kleding, ik oordeel persoonlijke voorkeuren (dat zal goed zijn voor mijn imago), de risico's zijn laag (in het ergste geval blijft het in de kast liggen) en ik heb directe feedback (die vriend maakte ooit een compliment daarover) uit eerdere keuzes.
Er zijn echter valkuilen. In de natuur zie je voedsel die je best NU pakt omdat het morgen misschien weg is, of zie je gevaar waar je ONMIDDELLIJK moet reageren of zie je kans op een partner... je snapt het al: GRIJP die kans! Evolutionair gezien is intuïtie logisch maar modern gezien vaak problematisch. Het is geen toeval dat er in winkels bijvoorbeeld kunstmatige schaarste gecreëerd wordt en een overvloed aan prikkels waarop het brein niet is voorzien. Marketing speelt dus bewust in op Systeem 1. Iets wat ik in mijn marketing voor mijn coaching praktijk bewust niet voor kies, maar dit terzijde.
Intuïtie is handig bij bekend terrein waar ik de grenzen ken, bij lage risico's (kleding kopen versus een huis kopen) en bij tijdsdruk waar "goed genoeg" beter is dan "perfect". Intuïties kunnen het begin zijn van een creatief proces, kunnen tot belangrijke ontdekkingen leiden en helpen bij snelle besluitvorming in complexe situaties.
Intuïtie is niet handig bij belangrijke levensbeslissingen, bij nieuwe domeinen waar ik de opties niet ken en bij strategische keuzes waar tijd investeren loont. Intuïties moeten altijd kritisch geëvalueerd worden, kunnen een totaal verkeerde voorstelling van de werkelijkheid geven (denken dat vliegtuigen gevaarlijker zijn dan auto's omdat crashes meer media-aandacht krijgen), kan patronen zien waar er helemaal geen zijn (denken dat regen altijd komt als je je auto wast) en kunnen bijzonder hardnekkig zijn (zoals de intuïtie dat de zon om de aarde draait).
Als ik het filosofisch bekijk dan is intuïtie een soort eerste begrijpen, een eerste benadering, een eerste verhaal. Het is het resultaat van het brein dat voortdurend zoekt naar patronen en wetmatigheden in de chaos van de werkelijkheid. Wanneer het bewustzijn geconfronteerd wordt met complexiteit, ontstaat de behoefte aan een snel werkmodel, zelfs met incomplete informatie, om betekenis te geven aan wat ik waarneem. Dit is evolutionair handig geweest: beter een ruw model dat me laat overleven dan verlamming door onzekerheid. Mijn intuïtie is als een eerste, ruwe schets van onbekend terrein. Nuttig om te beginnen lopen, maar ik heb toch betere instrumenten nodig om veilig door moeilijk terrein te navigeren.
En inderdaad, ik bevraag de intuïtie van klanten in mijn coaching gesprekken. Daar gebeuren heel wat oefeningen en lichaamswerk mee. Maar niet enkel dat, want...
Intuïtie speelt een cruciale rol in het dagelijks functioneren, maar ik moet me bewust zijn van zowel haar waarde als haar beperkingen. Door niet gekende, ingebeelde dreigingen kan het oude brein leiden tot onjuiste intuïtieve inzichten. Ook al geeft het mij snelle, automatische inzichten die vaak nuttig zijn, maar ik moet toch leren kritisch beoordelen en zo nodig aan te vullen met bewust, logisch denken, het zogenaamde Systeem 2 (het nieuwe menselijke brein, het denkende brein (alhoewel je al begrepen hebt dat Systeem 1 ook denkt en informatie verwerkt, maar dan onbewust, automatisch en snel), dat waar we verschillen van de dieren, dat wat evolueert naar ons volwassen worden).
En aangezien intuïtie afhankelijk is van ervaring kun je dus bewust, met Systeem 2, door het leren van vaardigheden en opnemen van kennis (en daar naar leven) je intuïtie herprogrammeren. Daar heb ik zelf ervaring in. Door herhaling van bepaalde andere zienswijzen reageer ik nu in eerste instantie anders dan een aantal jaar geleden. Disclaimer: dit is geen vaststaande herprogrammering, want uiteraard kan ik terug in oude patronen vallen bij gelijkaardige gebeurtenissen. Het gebeurt inderdaad dat ik, ondanks dat ik hierin grote veranderingen heb bewerkstelligt ik nog wel eens het klachtoffer kan uithangen.
De vragen die nu bij mij opkomen zijn "Hoe herken ik wanneer mijn intuïtie betrouwbaar is?" en "Wanneer misleid mijn oude brein mij?"
Er is hier uiteraard geen eenduidig betrouwbaar antwoord. Betrouwbare intuïtie uit zich meestal met een lichaam die ontspannen voelt. Een lichaam die niet in oorlog is met de beslissing. Wanneer mijn mentale oordelen volmondig "ja" zeggen: Dit wil ik, dit voelt goed (lees: dit oordeel ik als "ja", daar wil ik meer van!).
Maar wanneer het iets is waar ik geen of weinig ervaring mee heb of dat er negatieve gevolgen kunnen ontstaan die ik op dat moment niet kan inschatten omdat het toch wel een heel erg onbekend terrein is dat ik bewandel, dan is de kans reëel dat de intuïtie maar een beperkte informatiebron is. Dan is het ook lastig om een beslissing te maken. En is er een angst die daarmee gepaard gaat. Want het zou toch maar eens fout kunnen aflopen met mij. Probeer dan maar eens een ontspannen beslissing te nemen!?
Angst probeert me te doen geloven dat ik iets niet zal kunnen. Dat ik de controle ga verliezen! Dat ik vooral niet moet doorgaan, ook al is dat met een groot verlangen. Dit verklaart waarom beslissen op onbekend terrein zo moeilijk voelt - mijn oude brein of intuïtie gaat constant in alarm. Die spanning die ik dan voel is niet per se verkeerd. Het is mijn volwassen voorzichtigheid die zich voordoet als kinderlijke angst.
In plaats van te strijden tegen die spanning, kan ik erkennen dat ik me in 'bewuste incompetentie' bevind - ik weet dat ik niet weet. Dan wordt de vraag niet 'hoe word ik ontspannen?' maar 'hoe ga ik wijs om met niet-weten?' Misschien door te starten met kleine stappen, advies te zoeken, of te experimenteren met lage risico's, met andere woorden bijkomende hulpbronnen en informatiekanalen gebruiken en dus niet alleen op de beperkte informatie van de buikgevoelens. Maar hoe dan ook beginnen te bewegen. In actie schieten, ondanks de angst, mét de angst.
Zodra ik merk dat ik automatisch wil handelen op een gevoel waar angst mee gemoeid is, kan ik bewust een pauze inlassen. Dit doe ik door drie grote teugen adem te halen en mij de vraag te stellen: Is dit een echte tijger die directe actie vereist? Ben ik in gevaar? Of is het een ingebeelde tijger uit mijn sociale programmering ("Wat zullen ze van me denken?", "Ik moet perfect zijn, anders ben ik een mislukking", "Ik ben een teleurstelling")? Ben ik voorzichtig aan het zijn, of reageert mijn oude brein op een ingebeeld gevaar? Is het een allergische angst gebaseerd op oude ervaringen, één keer gebeten door een hond, nu bang voor alle honden?
Deze bewuste onderbreking geeft me die cruciale seconden om van automatische piloot naar bewuste keuze te gaan - precies wat het verschil maakt tussen impulsief reageren en wijs handelen. Voor mij werkt ook om deze onderbreking op papier te maken zodat ik nog meer ga vertragen en tijd neem voor een beslissing. Dit is ook wat er gebeurt in een coaching gesprek: onderzoeken wat duwt en trekt, welke verlangens er zijn en welke angsten.
Stel je voor dat ik in een kledingwinkel eerst mijn notitieboekje neem en daar in een hoekske van de winkel deze oefening ga maken 🫡, of ik een coach bel om ter plekke samen te exploreren om een beslissing te nemen en te handelen? Dat laatste heb ik nog niet gedaan met een klant 😅. Maar misschien begrijp je door dit eenvoudige voorbeeld wat er gebeurt, ook in moeilijke keuzes in je leven, dat het niet abnormaal is, dat alle mensen dit systeem in zich hebben. En dat je, indien je daar behoefte aan hebt, begeleiding van iemand anders kan gebruiken om door het ongemak van de angst te stappen.
In dit artikel is het niet mijn bedoeling om per se hét systeem of hét model als absolute waarheid of werkelijkheid te zien. Modellen zijn er om complexe zaken van het leven eenvoudiger te maken. De zienswijze van Daniel Kahneman resoneert met mij en heeft me geholpen om te begrijpen wat er zoal in mij gebeurt en vooral om stappen te kunnen ondernemen. Maar er zijn natuurlijk ook andere modellen, filosofieën en wetenschappelijke benaderingen.